Pagbag-o / A Conversion

Pagbag-o

          Diri ako maupay nga Waraynon. Diri ako maaram han aton mga tinipigan nga tradisyon, mga susumaton, mga epiko. Diri ako nakilala hit mga tanom, mga hayop, mga pagkaon nga dinhi la ha aton makikit-an. Diri ngani ako nakilala kun hira hin-o it akon mga igkasi-Waraynon, igkasi-Talaloranhon, bisan dida la ha amon bungto.

Ini nga mga butang tungod kay dumako ako nga an nakikit-an ngan nababasahan hira Judy Abbott, hira Cinderella, pinaagi han telebisyon ug mga inglis nga libro. Dumako ako nga ginyayam-iran an muron, puto ngan duma ha lamesa, kay an spaghetti, cake, salad, mango float an ginbibiling han akon banyaga nga dila. Dumako ako nga nag-iinukoy la ha amon balay, kun makabati han mga iru-istorya han kadagkunahan, sulod ha usa nga talinga, gawas ha usa an nababatian. Dumako ako nga kulang han sustansya, kulang han kinaadman nga tikang han mga iru-istorya, han mga pinulongan, han aton tradisyon nga Winaray.

            Kakulop, Pebrero 4, 2012, gintawag ako ni Sir Voltaire Oyzon tikang han akon maupay nga kalingkod ngan ginyaknan ako nga ako an magigin emcee ha programa han syahan nga Katig han Sinirangan Bisayas: 2012 Regional Taboan ngadto ha amon eskwelahan, an LNU. Dinhi hini nga pagkatitirok, tumambong an magkadiru-dilain nga mga manunurat han Waray tikang ha iba-iba nga parte han aton rehiyon, tikang ha Biliran, ha Este, ha Weste, ha Leyte, pati na tikang han harayo nga dapit han Capul ha Norte. Kon kikitaon, diri na gad udog ako angay kulbaon hadto kay may pipira na ka beses nga nag-emcee ako han amon mga programa ha eskwelahan, ngan usa pa, ginsidngan ako ni Sir Volts nga natural la it pagyakan. Pero an akon pag-emcee hadto kay ininglis man. Diri ako natapod han akon Winaray nga kayakan.

Nakatalwas gad ako hit nga akon tigdaay nga pag-emcee, pero adi la gihap an kaawod ha akon kalugaringon nga bisan ako nga ungod nga Waraynon, banyaga nga dila an nahigaraan. Bisan ngani an amon mga tigyakan kakulop diri namamag-Waray, dara gihap hin kolonyal nga panutdoan. Kadako nga karat-an han Waray-waray nga diri nahibabaro pag-Waray.

Yana nga may MTBMLE na kita, gin-aaghat an mga manunurat, an mga Waraynon nga gamiton an aton kalugaringon nga dila ha kada adlaw nga pakigharampang ngan pakig-istorya, ngan pati na ha panutdoan hit aton mga eskwelahan. Pinaagi hini nga MTBMLE, han Taboan, ug han iba pa nga mga workshop ug seminar nga nagduduso hin paggamit hin kalugaringon nga dila, hinay-hinay nga natatagan hin importansya an aton yinaknan, hinay-hinay nga nagprepreserba kita han aton kultura, han aton kinabuhi, han aton pagka-Waraynon, ug naghihimo hin bag-o nga mga hinumdoman, pinaagi hin pagsurat. Tungod nga nagsusurat kita agud diri naton mahingalimtan – an aton mga hiagi, an aton mga gin-agian, an aton mga inop, aton kinaiya komo mga Waraynon.

            Sanglit siring pa ni Sir Volts, “Kadako hit responsibilidad nga magsurat ka ha Waray.” Ha may sobra tulo ka milyon nga tawo ha Sinirangan Bisayas, pipira-pira la it nagsusurat ha Waray, maiihap la it nagdudugang hit aton hinumdoman. Diri gad sidngon nga angay liwat naton hingalimtan an ininglis kay kinahanglan liwat naton ini nga linggwahe. Kinahanglan ipreserbar naton an tradisyon, pero kinahanglan liwat naton hin inobasyon para kita magpadayon. Kay it tubig hit aton kultura Winaray nga natatambak, tubig nga diri na naawas, nagigin hinungdan hit kamatayon – kamatayon han aton kultura ngan yinaknan dara han mga lamok nga kita la gihap an nagpadako.

Maaram ako nga panmerkado pala it akon Winaray, dara hin trese ka tuig nga pag-inaram hin Ininglis samtang an Waray kinakalimtan. Ginagamit gad, pero diri gin-aadman, diri gin-eestudyohan, diri gintatagan hin atensyon. Diri ako magsasaad nga Winaray na pirmi it ak gagamiton, pero tikang yana, mag-aaram na ako paghigugma han aton kalugaringon nga yinaknan, pinaagi hin mas agsob nga paggamit hini. Mamamati na ako hit istorya hit mga dagkuna, bisan diin, bisan an pinaka-ordinaryo nga mga tawo, kay damo gihap it nakukuha nga kinaadman bisan ha merkado. Siring pa ni Ma’am Merlie Alunan, “This is how you love your country.” Ginsusugad hini it paghigugma hit imo bungto, hit imo nasud.

Diri ako maupay nga Waraynon hadto. Yana, magbabag-o na ako.

A Conversion

          I am not a good Waraynon. I don’t know our treasured stories, our epics, our distinctive culture. I don’t know the plants, the animals, even the food, which can only be found in our place. I don’t even know who my fellow Waraynons are, my fellow Talaloranhons, even just in our town.

          These are because I grew up watching and reading about Judy Abbott and Cinderella through the television and the English books. I grew up frowning on muron, puto and the root crops served in the table, because it was spaghetti, cake, salad, and mango float which my foreign tongue craved. I grew up in the confines of the four walls of our house, that whenever I hear talks among adults, the things I heard would enter my left ear and exit through the right ear. I grew up ignorant of the wisdom coming from these adult talks and stories and deficient of the nutrients of our words, of our Waray tradition.

          Yesterday, February 4, 2012, I was called by Sir Voltaire Oyzon from my comfortable seat to tell me I was to emcee the program of the 1^st Katig han Sinirangan Bisayas: 2012 Regional Taboan in LNU, our university. Waray poets from the different parts of the region, from Biliran, Eastern Samar, Samar, and Leyte, and even from the far town of Capul in the North came to attend this gathering. Strictly speaking, I should not have felt jitters upon receiving the news since I have already emceed on different school occasions, and besides, Sir Oyzon told me not to worry, because I can speak the way I would normally do with others. But those times I emceed, I spoke in English. In comparison, I don’t trust my spoken Waray.

          I have survived that on-the-spot hosting stint, but the shame that I got used to a foreign tongue even when I’m a full-blooded Waraynon remains in me.  Even our resource speakers yesterday did not speak in Waray, also as a result of a colonial education. What an anomaly of the Waraynon not knowing how to speak Waray.

             Now that we have MTBMLE, writers, the Waraynons are encouraged to use the mother tongue in everyday conversation, up to the language used in our schools. Through this MTBMLE, this Taboan, and the other workshops and seminars pushing for the use of the mother tongue, our native language is slowly accorded its proper significance, we are starting to preserve our own culture, our lives, our identity as  Waraynons, and we are making new memories and repositories of thought, all through writing. This is because we write so as not to forget – our possessions, our experiences, our dreams, our character as Waraynons.

            As Sir Oyzon has said, “You have a big responsibility in writing in Waray.” Among the three million people in Eastern Visayas, only few are writing in Waray; only few add to the preservation of our collective memory. This is not to say that we should forget English, because we do need English in our lives. We need to preserve tradition, but we also need innovation in order to continue. Because the stagnant waters of our Waray culture will be the cause of death – the death of our culture and language because of the pests that we ourselves harbor.

            I know that my Waray-Waray is only good for the marketplace, as a result of the thirteen years I spent learning English and taking Waray for granted. Of course I use it, but I don’t study it, I don’t give it attention. I don’t promise that I would always speak Waray, but from now on, I will start loving my own language through more frequent use of it. I will listen to stories by our elders, everywhere, even to the most ordinary of peoples, because there is still wisdom to be gained, even from the marketplace. Ma’am Merlie Alunan states, “This is how you love your country.”

             I was not a good Waraynon then. From now on, I will change.