Mahitungod kan Senador Sotto, ugbp.

Mahitungod kan Senador Sotto, ugbp.

            Duha la ka gab-i an naglabay, samtang ginbabalik-balikan ko pagbasa han mga balita hiunong han kan Senador Tito Sotto plagyarismo, nagliliniong-liong pa an ak hunahuna kun ano it ak posisyon hini nga mga panhitabo.

            Agosto trese han yana nga tuig, ginyakan ni Senate Majority Leader Tito Sotto an syahan nga parte han iya turno en contra speech kontra han RH Bill. Duha la ka adlaw an naglabay, nadiskubrehan hin usa nga Alfredo Melgar, usa nga magsusurat ha site nga filipinofreethinkers.org, an kan Sotto pagkuha hin mga importante nga mga pulong tikang han blog ni Sarah Pope nga may titulo nga Healthy Home Economist. Siring pa ni Melgar, haros ngatanan nga pulong nga gingamit ni Sen. Sotto ha iya speech, tikang gud han kan Sarah Pope blog. Ini nga mga pulong ni Sarah Pope gingamit ni Senador Sotto para suportahan an iya turno en contra speech kontra han Reproductive Health Bill. Ha mga artikulo ha internet nga ginkokomparar an kan Senador Sotto speech ngan han pipira ka pulong han blog ni Sarah Pope, klarado nga kinopya gud an speech tikang han blog. Bisan an comma nga diri asya an kabutang ha pagpublish han blog article ni Pope, makikita gihapon ha kopya han speech han Senador.

            Han sumunod nga adlaw, Agosto disisais, ha usa nga interbyu ni Karen Davila ha Headstart han ANC, gindiwara ni Sotto an mga alegasyon han iya plagyarismo ha pagsiring nga, “Bakit ko naman iko-quote yung blogger? Blogger lang ‘yon.” (Kay-ano ko man igko-quote an blogger? Blogger la adto.) Ha padayon nga pagpakiana ni Karen Davila kun an iya staff nangingita ha mga blogs kun nagsusurat hit iya speech, bumaton hi Sotto nga diri. An opisyal nga pahayag han opisina han Senador in nasiring nga kun gingamit man nira an blog ni Sarah Pope, ini para la ig-cite an kan Pope usa liwat nga ginkuhaan hin impormasyon, usa nga Dr. Natasha Campbell-McBride.

            Ha usa nga comment ni Sarah Pope, nasiring hiya nga diri niya mahimo nga tumuod nga usa nga senador han Pilipinas in mangangawat ha iya blog. Hiunong han kan Senador Sotto pagdiwara hini nga mga alegasyon, bumaton hi Sarah Pope nga, “A thief is a thief, Mr. Senator. Denying it doesn’t get you off the hook; it just makes you a lying thief.” (It kawatan, kawatan, Mr. Senador. Diri ka masasalbar hit pagdiwara hit imo hinimo; nahihimo ka la hiton nga buwaon nga kawatan.)

Hito gihap nga adlaw, usa nga investigative journalist ha ngaran ni Raissa Robles in nagbalita nga ha iya ikaduha nga turno en contra speech, nagbuhat na liwat hi Sotto hin plagyarismo tikang hin diri maubos ha upat ka mga sources, an iba hini, mga blog gihapon.

            Agosto disisyete, nagsiring hi Hector Villacorta, Chief of Staff han senador, nga waray angay aroan hin pasaylo an senador tungod nga, “He can’t apologize for something he did not know.” (Diri hiya makakaaro hin pasaylo para hin usa nga butang nga diri hiya maaram.) Ha usa nga interbyu ha GMA News Online, nagsiring hi Villacorta nga it usa nga blog para ha publiko, sanglit diri matatawag nga plagyarismo an ginbuhat ni Sotto.

            Agosto beinte dos, gin-angkon han kampo ni Sotto nga waray nira mabasa an hinimo ni Campbell-McBride. Han gintetestingan na nira pag-access han mga sinurat ni Campbell-McBride, waray pakakuha an opisina ni Sotto hin kopya han iya libro ha Internet. Ha pagtuo nga an sinurat ni Pope in eksakto nga paghubad han kan Campbell-McBride libro, nagdesisyon hira nga gamiton an kan Pope mga pulong. (Kun kikitaon, ini nga yakan usa nga direkta nga pagsupak han nauna nga pahayag ni Sotto nga waray niya ig-quote hi Pope.)

            Han sumunod liwat nga adlaw, han Agosto beinte tres, ginyakan ni Villacorta ha usa nga sumat ha Philippine Daily Inquirer nga “copying is a common practice in the Senate” (an pangopya usa nga komon nga buruhaton ha Senado). Dugang pa ni Villacorta, ‘awkward’ kuno o malain pamation maghatag hin speech nga masiring nga ‘tikang hini nga blogger nga nag-quote hadi nga author’, bisan amo man it ginhimo han iya opisina.

            Harani usa ka semana tikang han pahayag ni Villacorta, han Agosto beinte nuybe, nagyakan hi Sotto hin pagdepensa ha iya kalugaringon kontra han mga akusasyon han plagyarismo. Naghatag hiya han karuyag sidngon han plagyarismo tikang hin tutulo nga mga diksyunaryo. An plagyarismo, sumala han ginkuhaan ni Sotto nga Black’s Law Dictionary, amo in “deliberate and knowing presentation of another person’s original ideas or creative expressions as one’s own” and the “practice of taking someone else’s work or ideas and passing them off as one’s own” (tinuyo nga pagpresentar han kanan iba nga tawo orihinal nga ideya komo iya kalugaringon o an pagkuha han kanan iba hinimo o ideya ngan pagpresentar hini nga mga ideya komo iya kalugaringon). Pero madig-on hiya ha pagsiring nga diri krimen it plagyarismo.  “…walang krimen ng plagiarism sa Pilipinas. Kahit hanapin ninyo pa sa Revised Penal Code, sa Intellectual Property Code, at maging sa Special Penal Laws, wala kayong makikitang krimen ng plagiarism.” (Waray krimen nga plagyarismo ha Pilipinas. Bisan bilngon pa niyo ha Revised Penal Code, ha Intellectual Property Code, bisan ha Special Penal Laws, waray kamo makikit-an nga krimen nga plagyarismo.)     

            Nasiring hi Senador Miriam Defensor-Santiago, it Senado diri akademya kun diin usa nga sala it plagyarismo. Lugar, may-ada la ngayan hito pinili? Bakay waray kita balaud para hit sugad nga krimen, pwede na la ngayan ito buhaton bisan diri maupay? Bakay diri aada ha akademya, diri aada ha eskwelahan, pwede ngayon ito buhaton bisan diri amo? Bakay Senador hi Senador Tito Sotto, angay na la ba palabyon ini nga isyu? Kun kikitaon, amo gihap mismo ini it rason kun kay-ano diri ini angay palabyon. Kun kay-ano bisan siring pa ni Senate President Juan Ponce Enrile nga waray ideya dinhi ha kalibutan nga diri kinopya ha iba, hi Senador Sotto it ginhuhumtan yana. Tungod nga Senador hi Senador Tito Sotto. Opisyal hiya han publiko nga nakabuhat hin diri maupay. Sanglit kinahanglan nga hiya gihap mag-angkon hin responsibilidad para hito. It pangawat, pangawat la gihap bisan diin nga lente pagkit-an. (Bisan it ordinaryo nga tawo, makakaintindi hit pinamamati hit usa nga ginkawatan, hit usa nga gin-uwat, bisan kun diri hiya makakaintindi hit mga termino sugad hin plagyarismo.)

            Baga-baga la hi Senador Sotto hin nagsiring nga pwede kita mangawat basta ada kita ha posisyon. Pwede kita mangawat kay it mga butang nga kinakawat, sugad hit estudyante nga nasubad ha iya klasmeyt, pampubliko man ngani, angay la ipaangbit ha iba. Kun ha sugad hini ka-importante nga isyu han RH Bill, pagsusugaron la kita hini, pagtatamas-tamasan la kita pinaagi hin pangawat hin mga pulong ngan paggamit hini nga mga pulong ha iba nga pamaagi, ano na man la it aton malalauman tikang hit aton mga talahuron nga mga opisyal han publiko?

            Ini nga isyu diri la mahitungod han plagyarismo. Diri la ini hiunong hin pangawat hin diri imo. Ini nga isyu hiunong hin aton mga opisyal han publiko, hiunong han ira pag-angkon han responsibilidad para han ira mga sala nga nahimo. Kay di ba, komo opisyal han publiko, kinahanglan magin maupay hira nga susbaranan ha aton ngatanan? Kun it mga ordinaryo nga tawo napipriso tungod hin pagbuhat hini nga plagyarismo, kay-ano ginpapalabay la ini nga panhitabo ha Senado?

            Signgon ta na la nga amo ini an mga panhitabo han mga naglabay nga adlaw. Signgon ta na la nga diri tinuyo ni Senador Sotto an pagkuha tikang han pulong han iba, an aton na la gin-aaro in usa nga pahayag kun diin naaro hin pasaylo an Senador para han iya sala. Waray naman ngani kita mahihimo kay tapos na. An aton la unta ginbibiling, an tim-os nga pag-aro ni Senador Sotto hin dispensa han iya nabuhat, tinuyo man o diri, diri la ha mga tawo nga iya ginkuhaan hin impormasyon, kundi pati ha aton. Diri na naton kinahanglan hin damo nga yakan, nga nagpapakita lugod nga waray kita mag-upay nga batasan. (Blogger la adto? Kay-ano mo man ngayan gagamiton an iya pahayag kun waray ka plano ngaranan ito nga tawo komo source? Masiring pa gud nga malain pamation kun ma-quote ka hin blogger ha imo speech.)

            Pero diri pa dinhi natatapos an teleserye. Ha pinakaurhi nga balita, Setyembre singko, ginyakan ni Senador Sotto an ikatulo ngan ikaupat nga parte han iya turno en contra speech. Pero adi na liwat. Iginpakita han iba nga mga online commentators nga an katapusan han iya ikaupat nga speech in kinuha han speech ni Robert F. Kennedy para han National Union of South African Students ha Cape Town. Tagalog an kayakan ni Sotto, pero an mga pulong tikang la gihap han kan Kennedy speech – amo la gihap, waray ngarani kun diin tikang.

            Kun babalikan naton an mga eksplanasyon han mga Senador hadto han kan anay CJ Corona impeachment trial kun kay-ano ginhukman nira nga guilty hi Corona, sumala kan Senador Pia Cayetano, hi Corona nagbuhat hin buruhaton nga paro-pareho hin pagtraydor han pagtapod nga iginhatag ha iya han publiko, sanglit angay hiya paiwason ha pwesto. Hini nga panguwat ni Senador Sotto diri la makausa kundi makadamo ka beses, bisan han madakpan na hiya hit iya panguwat, ginsalikway niya an pagtapod han publiko.

            Iginsurat ko ini ha Waray nga akon una nga yinaknan ha panuyo nga mas maiintindihan hin mas duru-damo nga tawo it panhitabo yana. Kay diri la hi Senador Sotto it upod hini nga isyu. Diri la an mga blogger o an iba pa nga mga manunurat nga iya ginkuhaan hin pulong hin waray pagsarit. Diri la it akademya, kun diin usa nga dako nga sala it plagyarismo, sumala kan Senador Miriam Defensor-Santiago. Ngan labaw ha ngatanan, diri la an mga tawo nga maaram mamag-Iningles it upod hini, bisan kun hasta yana, baga hin hira pa la it nababatian. Kita ngatanan upod hini. Kay diri la an mga manunurat an ginkawatan. Diri la hira it naaagrabyado. Hi kita gihap nga mga ordinaryo nga tawo ginkawatan han aton katungod ha kamatuoran. Ha kada pagbubuwa, ha kada pangunguwat hit usa nga tawo han iya igkasitawo, diri la niya gin-iinsulto it kabaltok han iya ginkawatan, labaw ha ngatanan, ginkakawatan niya ini hin katungod nga mahibaroan an kamatuoran.

            Ha pagkayana, may-ada na petisyon para paiwason hi Senador Sotto ha pwesto. Damo pa nga mga pirma it kinahanglan. Pero bisan diri man ini maabot nga ginkikinahanglan nga usa ka milyon nga pirma, natuod ako nga diri na gud ini masyado ka-importante kompara hit paggios naton para hit pagbag-o. An importante, maaram kita han kamatuoran nga amo ini an mga nahinabo, ngan diri ini naton papalabyon. Tungod nga may labot kita hit nahinanabo. Kay ha katapusan, ini nga isyu hiunong hit aton mga kalugaringon, hiunong hit aton pagpili kun ano it maraut ngan ano it maupay ngan pagkiwa para maniguro nga it maupay amo it magdadaog.

            Diri man kita magdaog tungod nga mga ordinaryo la kita nga tawo, an importante mahibatian kita. An importante waray la kita magtinanga samtang gin-iinuwat kita.